Quá trình biên soạn sách

Qua bao nhiêu năm tìm tòi nghiên cứu và trải nghiệm về các loại cây cũng như dược liệu trong và ngoài nước, Giáo sư – Tiến sĩ Đỗ Tất Lợi đã biên soạn thành công bộ sách “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam”. Đến nay cuốn sách đã được nhà xuất bản Y học xuất bản lần thứ tám.

Từ năm 1960 đến nay, mỗi lần xuất bản bộ sách “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam”, Giáo sư – Tiến sĩ Đỗ Tất Lợi luôn cẩn thận chỉnh sửa và bổ sung giúp bộ sách ngày càng hoàn thiện. Vì thế, trong lần xuất bản thứ tám, mặc dù tuổi đã cao nhưng giáo sư đã dùng mấy năm để rà soát, sửa chữa và bổ sung dược liệu mới, cây thuốc mới và hoàn chỉnh bản thảo.

Đánh giá

Ngay sau khi ra mắt, cuốn sách “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” đã nhận được sự quan tâm của các nhà khoa học ở cả trong và ngoài nước.

Giáo sư Phạm Ngọc Thạch nhận xét: “Bộ sách rất tốt, rất dễ hiểu, nội dung phong phú, cái hay ở đây là trình bày kinh nghiệm bản thân cùng với kinh nghiệm dân gian và kinh nghiệm nước ngoài”.

Năm 1964, Bộ Đại học và Trung học Chuyên nghiệp Liên Xô coi cuốn sách như một hiện tượng khoa học tại Việt Nam, chỉ thị cho Viện Hoá Dược Leningrad lập nhóm nghiên cứu về cuốn sách này.

Sau gần hai năm, bốn nhà khoa học I. I. Brekman, A. F. Hammerman, I. V. Grusvisky và A. A. Yasenko-Khmelevsky đã có báo cáo trên 10.000 từ về cuốn sách, trên tạp chí Tài nguyên thực vật (quyển 3, tập 1) với nhan đề “Cây thuốc Việt Nam và vai trò của giáo sư Đỗ Tất Lợi trong việc nghiên cứu các cây thuốc đó.” Trong báo cáo này, ngoài nhận xét chung và phân tích chi tiết từng nhóm vị thuốc và một số cây thuốc đại diện, các nhà bác học Liên Xô còn nêu lên đặc điểm nổi bật của cuốn sách là “vừa mang tính khoa học hiện đại, vừa nêu được những giá trị của y học cổ truyền phương Đông, vừa có tính chất bác học, vừa có tính phổ cập bình dân”. Bên cạnh đó, họ còn cho rằng với tất cả các công trình về cây thuốc nhiệt đới của người Pháp trong thời Pháp thuộc của các tác giả như Torell, Regnault, Perrot, Hurrier, Crevost-Pételot…, không có công trình nào sánh ngang với công trình của nhà dược học Đỗ Tất Lợi. Năm 1968 Hội đồng chứng chỉ (khoa học) tối cao Liên Xô công nhận học vị Tiến sĩ khoa học cho dược sĩ Đỗ Tất Lợi.

Năm 1983, bộ sách được bình chọn là một trong 7 viên ngọc quý của Triển lãm hội chợ sách quốc tế ở Moskva

Năm 1996, với duy nhất công trình nghiên cứu này, giáo sư Đỗ Tất Lợi được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt I về khoa học công nghệ

Năm 2007, cuốn sách “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” (tái bản năm 2006 của Nhà xuất bản Y học) đã nhận được giải thưởng đặc biệt của Hiệp hội Xuất bản Châu Á Thái Bình Dương (APPA).

Xuất bản lần đầu

“Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” là một bộ sách lớn. Khi xuất bản lần đầu tiên (1962-1965), cuốn sách này đã được in 10.000 bản, chia thành 6 tập và dày 1.494 trang. Bộ sách này đã giới thiệu hơn 700 vị thuốc, trong đó có 164 cây thuốc, 77 vị thuốc động vật, 20 vị thuốc khoáng vật. Mỗi loại đều có tên khoa học, tên tiếng Việt và tên tiếng Hán, những đặc tính chung, mô tả quá trình phân phối, thu hoạch, chế biến, thành phần hoá học và công dụng, liều dùng. Cuốn sách “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” bao gồm cả những loại thuốc có cơ chế tác dụng đã được các nhà khoa học xác nhận và những loại thuốc đã được chứng minh hiệu quả trên thực tế nhưng chưa được nghiên cứu rõ ràng.

Trong lời giới thiệu bộ sách này ở lần xuất bản đầu tiên, Thứ trưởng Bộ Y tế Việt Nam – ông Vũ Công Thuyết đã viết:

“ …Bộ sách đã thể hiện một công trình sưu tầm, nghiên cứu rất công phu, một khối lượng lao động rất lớn trong nhiều năm của tác giả. Nhiều công trình nghiên cứu trong nước, nhiều tài liệu nước ngoài đã được khảo sát, chọn lọc, cộng với hơn 20 năm trong nghề của tác giả, một cán bộ đã có nhiều nhiệt tình và cống hiến trong việc nghiên cứu thuốc nam. “

Tái bản

Đến nay, bộ sách “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” đã được tái bản ít nhất 14 lần (Nhà xuất bản Y học 8 lần). Với mỗi lần xuất bản, giáo sư Đỗ Tất Lợi đều cẩn thận sửa chữa, bổ sung. Năm 1999, nguyên Bộ trưởng Bộ Y tế Việt Nam – ông Đỗ Nguyên Phương viết trong ấn bản thứ 8:

“ Mỗi lần xuất bản bộ sách Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, tác giả đều sửa chữa bổ sung một cách thận trọng. Ngay trong lần xuất bản này, tuy tuổi đã cao. GS. Đỗ Tất Lợi đã để mấy năm rà soát, sửa chữa và sưu tầm nghiên cứu thêm một số cây mới, vị thuốc mới và hoàn chỉnh bản thảo một cách nghiêm túc ”

Đến năm 2005, số lượng xuất bản đã lên tới 150.000 bản, đây được coi là một kỷ lục đặc biệt đối với một cuốn sách khoa học kỹ thuật.

Nội dung sách

Cuốn sách được xuất bản lần thứ tám sau khi tác giả được nhận Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học kỹ thuật lần đầu năm 1996. Trong bản xuất bản thứ tám, giáo sư Đỗ Tất Lợi không chỉ bổ sung nội dung về cây thuốc, vị thuốc mới mà còn bổ sung ở phần phụ lục về thân thế và sự nghiệp của cụ Tuệ Tĩnh (Ông Thánh thuốc Nam) và của nhà đại danh y Hải thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác.

Sách “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” không chỉ được sử dụng trong nghiên cứu và sản xuất dược phẩm mà còn được sử dụng rộng rãi trong đời sống, nhiều gia đình đã sử dụng sách để chữa bệnh trong gia đình. Cuốn sách còn là cơ sở để phát triển những công trình nghiên cứu lớn bé khác nhau hiện nay.

Cuốn sách bao gồm 3 phần:

Phần I: Phần chung

Chương I: Một số điểm cần chú ý khi sử dụng thuốc Nam Chương II: Cơ sở lý luận về tìm thuốc và tác dụng thuốc theo đông y Chương II: Bào chế thuốc theo đông y Chương IV: Cơ sở để xem xét tác dụng của thuốc theo khoa học hiện đại (tây y)

Phần II: Những cây thuốc và vị thuốc

Chương I: Các cây thuốc và vị thuốc chữa bệnh phụ nữ Chương II: Các cây thuốc và vị thuốc chữa mụn nhọt mẩn ngứa Chương III: Các cây thuốc và vị thuốc trị giun sán Chương IV: Các cây thuốc và vị thuốc chữa lỵ Chương V: Các cây thuốc và vị thuốc thông tiểu tiện và thông mật Chương VI: Các cây thuốc và vị thuốc cầm máu Chương VII: Các cây thuốc và vị thuốc hạ huyết áp Chương VIII: Các cây và vị thuốc có chất độc Chương IX: Các cây thuốc và vị thuốc chữa bệnh ở bộ máy tiêu hóa Chương X: Các cây thuốc và vị thuốc chữa đi lỏng – đau bụng Chương XI: Các cây thuốc và vị thuốc nhuận tràng và tẩy Chương XII. Cây thuốc và thảo dược chữa đau dạ dày Chương XIII. Các cây thuốc và vị thuốc chữa tê thấp, đau nhức Chương XIV. Các cây thuốc và vị thuốc đắp vết thương rắn rất căn Chương XV. Các các thuốc và vị thuốc chữa bệnh mắt, tai, müi, răng, họng. Chương XVI. Các cây thuốc và vị thuốc chữa bệnh tim Chương XVII. Các cây thuốc và vị thuốc chữa cảm sốt Chương XVIII Các cây thuốc và vị thuốc chữa ho, hen Chương XIX. Các cây thuốc và vị thuốc ngủ, an thần, trấn kinh Chương XX. Các vị thuốc bổ, thuốc bói đường nguồn gốc thảo dược Chương XXI. Các vị thuốc bổ nguồn gốc động vật Chương XXII. Các vị thuốc khác nguồn gốc động vật Chương XXIII. Các vị thuộc nguồn gốc khoáng vật

Phần III: Phụ lục

Phụ lục I: hai nhà thuốc lớn thế kỷ XV-XVIII của Việt Nam Phụ lục II:Tổ chức khai thác sử dụng cây thuocs và vị thuốc V.N trước và sau CM tháng 8 Phụ lục III Phụ lục IV