Bài 6 CÁCH XÂY DỰNG ĐƠN HUYỆT

(Chọn huyệt và phối huyệt)

MỤC TIÊU

Viết được đơn huyệt tốt nhất chữa một chứng bệnh hoặc một người bệnh cụ thể.

ĐẠI CƯƠNG

Đơn huyệt tốt kết quả chữa bệnh sẽ cao
Muốn viết được một đơn huyệt tốt cần có chẩn đoán chính xác và có hiểu biết về kinh lạc và huyệt vị.

Chẩn đoán tốt

1. **Chẩn đoán theo Đông y để biết**

Bệnh chứng thuộc tạng phủ, kinh lạc nào.
Tính hàn nhiệt và trạng thái hư hay thực của bệnh.
Nguyên nhân nào gây bệnh.
Cơ chế gây bệnh theo thuyết Âm dương, Ngũ hành
1. Chẩn đoán theo Tây y để biết
Chứng bệnh do rối loạn chức năng hay tổn thương thực thể.
Nguyên nhân gây bệnh.
Những chứng bệnh có chống chỉ định châm cứu không.

Đường đi và tác dụng đặc hiệu của 14 kinh mạch chính

ĐƯỜNG KINH	TÁC DỤNG THEO ĐƯỜNG KINH	TÁC DỤNG TOÀN THÂN
Kinh phế	Bệnh về lồng ngực, về phổi, hầu họng, chi trên	Hạ sốt
Kinh Tâm bào	Bệnh về lồng ngực, tim, dạ dày, chi trên	Rối loạn ý thức, T thần
Kinh Tâm	Bệnh về lồng ngực, tim, chi trên	Rối loạn hoạt động tinh thần, thần kinh
Kinh Đại trường	Bệnh ở vùng đầu, mặt, mắt, mũi, miệng, răng, hàm, họng và chi trên	Hạ sốt cao
Kinh Tam tiêu	Mặt bên vùng đầu, mắt, tai, họng và chi trên	Hạ sốt - Rối loạn tâm thần
Kinh Tiểu trường	Vùng đầu cổ, mắt, tai, họng và chi trên	Hạ sốt - Rối loạn tâm thần
Kinh Tỳ	Vùng bụng bệnh tiết niệu, sinh dục, dạ dày, tiểu trường, đại trường và chi dưới	Chứng hư hàn
Kinh Can	Vùng bụng, bệnh tiết niệu - sinh dục chi dưới	Rối loạn tâm thần
Kinh Thận	Bệnh phổi, họng tiết niệu - sinh dục vùng bụng và chi dưới	Hạ sốt
Kinh Vị	Vùng đầu, mặt,răng miệng, họng, dạ dày, ruột và chi dưới	Hạ sốt - Rối loạn tâm thần
Kinh Đởm	Mặt bên vùng đầu, mắt, tai, vùng bên ngực bụng và chi dưới	Hạ sốt
Kinh Bàng quang	Vùng đầu, cổ, gáy, mắt, lưng, mông và chi dưới	Mạch Đốc và Giáp tích
D 1 - D7	Bệnh vùng ngực, lưng, phổi, tim	Hạ sốt - Rối loạn tâm thần
D8 - L2	Vùng thượng vị, lưng, gan, mật, dạ dày, ruột	L3-S4

Mỗi đường kinh đều có hai tác dụng chữa bệnh là:

Tác dụng theo đường đi của kinh (Kinh lạc sở quá chủ trị sở tại).
Tác dụng điều hoà chức năng tạng phủ mà nó mang tên (Tác dụng đặc hiệu và toàn thân của đường kinh).

CÁC CÁCH CHỌN HUYỆT, PHỐI HUYỆT

Theo vị trí bệnh

Cách này đơn giản, thường áp dụng chữa chứng đau hoặc bệnh của một phủ tạng, một bộ phận cơ thế nhất định.

1. **Lấy huyệt tại chỗ và vùng lân cận**

Lấy huyệt ngay tại nơi đau, điềm đau nhất (Huyệt A thị) và những huyệt ở gần nơi bệnh. Thí dụ:

Đau răng hàm: Giáp xạ, Hạ quan.
Máy mắt: Tình minh, Ngư yêu, Thừa khấp...
Đau vùng thượng vị: Trung quản, Lương môn.
Đau phần phụ, Buồng trứng: Quy lại...
1. Lấy huyệt ở xa nơi bệnh

Huyệt ở xa nhưng ở trên đường kinh đi qua nơi bệnh, thường là những huyệt từ khuỷu tay và khoeo chân ra đến các ngón. Có thể là huyệt Tổng, huyệt Nguyên, huyệt Khích, huyệt Hội... Thí dụ:

Đau vùng mặt: Hợp cốc (huyệt Tổng vùng mặt).
Đau vùng Thái dương: Ngoại quan (thuộc kinh Tam tiêu đi qua vùng Thái dương).
Đau thượng vị: Túc tam lý (huyệt Tổng vùng Thượng vị).
Đau mạng sườn: Dương lăng tuyền (kinh Đởm đi qua mạng sườn).
1. Phối hợp huyệt

Trong mỗi đơn huyệt thường kết hợp một vài huyệt tại chỗ và lân cận với một vài huyệt ở xa. Thí dụ:

Cơn đau dạ dày: + Tại chỗ, Trung quản, Lương môn.

Ở xa: Nội quan, Lương khâu.

Khái huyết do Lao: + Tại chỗ, Phế du, Trung phủ.

Ở xa: Nội đình, Hợp cốc.

Bảng phối huyệt tại chỗ và ở xa

VÙNG BỆNH	HUYỆT TẠI CHỖ VÀ LÂN CẬN	HUYỆT Ở XA THEO ĐƯỜNG KINH
Trán	Ấn đường, Dương bạch	Hợp Cốc
Mặt, má	Địa thương, Giáp xa	Hợp Cốc, Nội đình
Mắt	Tình minh, Thừa khắp	Dưỡng lão, Quang minh
Mūi	Nghinh hương, Ấn đường	Hợp Cốc
Cổ họng	Liêm tuyền, Thiên đột	Liệt khuyết, Chiếu hải
Ngực	Đản trung, Giáp tích D 1 - D7	Khổng tối, Phong long
Bụng trên	Trung quản, Giáp tích D9-L12	Nội quan, Túc tam lý
Bụng dưới	Quan nguyên, Giáp tích L2 - S4	Ngoại quan, Hiệp khê
Chẩm, gáy	Phong trí, Thiên trụ	Hậu khê, Thúc Cốt
Lưng D1 - D7	Đại chuỳ, Phế du	Côn lôn
Lưng D8 - L2	Đốc du, Đại trữ	Ủy trung
Lưng L2 - S4	Thận du, Đại trường du	Ân môn
Hậu môn	Trường cường, Bạch hoàn du	Thừa Sơn
Khớp vai	Kiên ngang, Kiên trinh	Khúc trì
Khớp khuỷu	Khúc trì, Thủ tam lý	Ngoại quan
Khớp cổ tay	Hợp Cốc, Hậu khê	Khúc trì
Khớp háng	Hoàn khiêu, Giáp tích L4 - L5	Dương lăng tuyền
Khớp gối	Độc tỵ, Dương lăng tuyền	Âm cốc
Khớp cổ chân	Giải khê, Khâu khư, Thái khê	Độc ty, Dương lăng tuyển

Theo biện chứng luận trị

1. **Lấy huyệt theo kinh mạch, tạng phủ bị bệnh**

Qua tứ chấn ta xác định kinh lạc, tạng phủ bị bệnh ta chọn huyệt trên kinh bệnh hoặc liên quan tạng phủ bị bệnh.

Thí dụ 1: Chứng đau đầu nếu đau nhiều phía trước, ta dùng kinh Dương minh (Đại trường, Vị). Nếu đau nhiều hai bên đầu, ta dùng kinh Thiếu dương (Tam tiêu, Đởm). Nếu đau nhiều đỉnh đầu, ta dùng Quyết âm Can.

Thí dụ 2: Chứng mờ mắt, ngoài những huyệt tại chỗ như Tình minh, Thừa khấp, Đồng tử liêu, còn phải kết hợp những huyệt có liên quan đến Can và Đởm như huyệt Can du, Quang minh vì tạng Can khai khiếu ra mắt.

1. **Lấy huyệt theo cơ chế bệnh sinh**

Bệnh chứng tuy thể hiện ra ở ruột tạng phủ nhưng xuất phát lại từ một tạng phủ khác. Dựa vào thuyết Âm dương Ngũ hành ta tìm cơ chế sinh bệnh, từ đó mà chọn kinh phối huyệt.

Thí dụ 1: Chứng đau dạ dày:

Nếu do Tỳ vị hư hàn cần phối hợp cứu các huyệt Quan nguyên, Khí

hải, Tỳ du, Vi dụ.

Nếu do Can khí phạm vị thì tả huyệt Thái xung (huyệt Nguyên của

kinh Can) bổ Túc tam lý để hoà Vị.

Thí dụ 2: Chứng trĩ hoặc sa tử cung... là do Tỳ khí hư không cố giữ được do vậy phải kiện tỳ thăng đề dương khí, dùng huyệt Bách hội, Túc tam lý, Tam âm giao, cứu huyệt Quan nguyên, Khí hải.

1. **Lấy huyệt theo nguyên nhân gây bệnh**
  1. **Huyệt chữa về phong**

Ngoại phong (Khu phong giải biểu): Phong trì, Phong môn.

Nội phong (Tức phong trấn kinh): Thái xung, Dương lăng tuyền.

  1. **Huyệt chữa về nhiệt .**

Thực nhiệt (Thanh nhiệt tả hoá): Đại chùy, Khúc trì, Hợp cốc, Nội đình, Đại nhiệt thì chích máu Thập tuyên, Thiếu dương,
Hư nhiệt (Tư âm giáng hóa): Thái khế, Dũng tuyền, Bách hội, Nội quan.
```
1. **Huyệt chữa về hàn**
```
Thực hàn: Cứu điếu ngải Thái uyên (không cứu trực tiếp).
Hư hàn: Cứu Quan nguyên, Khí hải. Châm bổ Mệnh môn, Thận du.
```
1. **Huyệt chữa đàm thấp**
```
Kiện Tỳ hoá đàm: Phong long, Túc tam lý, Tam âm giao.
Thẩm thấp: Thuỷ phân, Khí hải.
1. Dùng huyệt Ngũ du 1. Sử dụng huyệt Ngũ du theo tính chất của từng loại huyệt
Huyệt Tỉnh: Cấp cứu ngất, hạ sốt tỉnh thần.
Huyệt Huỳnh: Chữa những bệnh có sốt, nhiệt chứng.
Huyệt Du: Chữa phong thấp, đau nặng mình, bệnh xương cơ khoép.
Huyệt Kinh: Chữa ho suyễn, bệnh hô hấp.
Huyệt Hợp: Chữa khí nghịch, ỉa chảy, bệnh tiêu hoá.

Trên lâm sàng còn dùng huyệt Tỉnh, Huỳnh để tả, huyệt Du, Kinh chữa bệnh của kinh mạch, huyệt Hợp chữa bệnh của tạng phủ.

  1. **Sử dụng huyệt Ngũ du theo thuyết Ngũ hành**

Dựa trên nguyên tắc "Con hư bổ mẹ - Mẹ thực tả con".

Áp dụng trên cùng một đường kinh:

Thí dụ: Bệnh của tạng Phế nếu Phế thực (như viêm phế quản cấp) thì và huyệt Xích trạch vì Xích trạch thuộc hành Thuỷ, là con của hành Kim. Nếu Phế hư (Viêm phế quản mạn) thì châm bổ Thái uyên. Thái uyên thuộc hành Thổ, hành Thổ là mẹ của hành Kim.

Áp dụng trên nhiều đường kinh

Nếu phế hư bổ kinh mẹ của kinh phế là kinh Tỳ. Trong kinh Tỳ thì huyệt Thái bạch là huyệt Du (Thổ) là mẹ của hành Kim. Vậy châm bổ Thái bạch. Nếu Phế thực, tả kinh con của kinh Phế là kinh Thận, huyệt Âm cốc là Thuỷ con của Kim nên tả Âm cốc.

Theo các huyệt đặc biệt

1. **Bảng các huyệt đặc biệt**

| Tạng phủ bị bệnh | Lấy huyệt Ngũ du | | | Huyệt khích | | --- | --- | --- | --- | --- | | Cùng kinh | Khác kinh | Nguyên (Chủ) | Lạc (Khách) | Du (Dương) | Mộ (Âm) | | Phế | Bổ | Tả | Bổ kinh mẹ | Tả kinh con | Thái Uyên | Thiên lịch | Phế du | Trung phủ | Khổng tối | | Đại trường | Thái uyên | Xích trạch | Thái bạch | Âm cốc | Hợp cốc | Liệt khuyết | Đại trường du | Thiên khu | Ôn lưu | | Thận | Khúc trì | Nhị gian | Túc tam ly | Thông cốc | Thái khê | Phi dương | Thận du | Kinh môn | Thủy tuyền | | Bàng quang | Phục lưu | Dũng tuyền | Kinh cừ | Đại đôn | Kinh cốt | Đại chung | Bàng quang | Trung cực | Kinh môn | | Can | Chí âm | Thúc cốt | Thương dương | Túc lâm khấp | Thái xung | Quang minh | Can du | Kỳ môn | Trung đô | | Đởm | Khúc tuyền | Hành gian | Âm cốc | Thiếu phủ | Khâu khư | Lãi câu | Đởm du | Nhật nguyệt | Ngoại khâu | | Tâm | Hiệp khê | Dương phụ | Thông cốc | Dương cốc | Thần môn | Chi chính | Tâm du | Cự khuyết | Âm khích | | Tiểu đường | Thiếu xung | Thần môn | Đại đôn | Thái bạch | Uyển cốt | Thông lý | Tiểu trường du | Quan nguyên | Dưỡng lão | | Tâm bào | Hậu khê | Tiểu hải | Túc lâm khấp | Túc tam lý | Đại lăng | Ngoại quan | Quyết ẩm du | Đản trung | Khích môn | | Tam tiêu | Trung xung | Đại lăng | Đại đôn | Thái bạch | Dương trì | Nội quan | Tam tiêu du | Thạch môn | Hội tông | | Tỳ | Trung chữ | Thiên tỉnh | Túc lâm khấp | Túc tam lý | Thái bạch | Phong long | Tỳ du | Chương môn | Địa cơ | | Vị | Đại đô | Thương khâu | Thiếu phủ | Kinh cừ | Xung dương | Công tôn | Vị du | Trung quản | Lương khâu | | | Giải khê | Lệ đoài | Dương cốc | Thương dương |

1. **Cách sử dụng bảng trên**

Sau khi đã xác định được kinh lạc hoặc tạng phủ nào bị bệnh và trạng thái hư thực của bệnh, ta sử dụng cách chọn huyệt và phối huyệt theo bảng trên:

Lấy huyệt Ngũ du theo nguyên tắc "Con hư bổ mẹ, mẹ thực tả con" trên cùng đường kinh hoặc kinh có quan hệ tương sinh với kinh bệnh. Thí dụ: Phế hư thì bổ Thái uyên cùng kinh hoặc bổ Thái bạch trên kinh mẹ. Con thực thì tả Hành gian cùng kinh hoặc tả Thiếu phủ trên kinh mẹ theo quan hệ Ngũ hành.
Phối hợp huyệt Nguyên của kinh bệnh và huyệt Lạc của kinh biểu lý. Thí dụ: Bệnh của phế chọn Thái uyên (kinh bệnh) và Thiên lịch (huyệt của kinh Đại trường biểu lý với kinh Phê).
Phối hợp huyệt Du và huyệt Mộ. Thí dụ: Bệnh của Đại trường chọn Thiên khu và Đại trường du.
Bệnh đang phát triển cấp thì dùng huyệt Nguyên hoặc huyệt tại chỗ kết hợp với huyệt Khích. Thí dụ: Cơn đau dạ dày chọn Trung quản với Lương khâu.

ĐƠN HUYỆT CHÂM CỨU ÁP DỤNG CHỮ TUYẾN Y TẾ GỰ SỬ

(Trích "Hướng dẫn thuốc Nam, châm cứu" - Bộ Y tế)

Bệnh chứng	Huyệt dùng chính	Huyệt dùng phụ

Cảm mạo

| Phong trì, Hợp cốc | Đại chùy, Khúc trì, Ngoại quanSốt cao thêm: Thiếu thương (nặn máu) | |

Viêm họng

Viêm Amidan cấp | Thiếu thương, Hợp cốc, Nội đìnhViêm amidan: Giáp xaViêm họng: Thiên đột | Ngạt mũi: Nghinh hương (chếch lên sóng mũi) Khúc trì, Liệt khuyết, Đại chuỳ | |

Viêm phế quản | Thiếu thương, Đại chuỳ, Phế du | Liệt khuyết, Phong long, Hợp Cốc | |
Hen suyễn | Suyễn tức, Đản trung | Thiên đột, Phong long | |
Đau răng | Giáp xa (đau hàm dưới), Hạ quan (hàm trên) | Hợp cốc (hàm dưới), Nội đình (hàm trên) | |
Đau bụng ỉa chảy | Túc tam lí, Thiên khu, Trung quản | Hạ cự hư, Quan nguyên, Khí hải (cứu) | |
Hội chứng lị | Túc tam lí, Thiên khu | Quan nguyên, Thượng cự hư, Hợp cốc | |
Lòi dom | Bách hội, Trường cường | Túc tam lí, Thừa sơn | |
Hội chứng dạ dày | Túc tam lí, Trung quản | Thái xung, Nội quan | |
Đái dầm | Trung cực, Tâm âm giao | Quan nguyên, Bàng quang du | |
Bí đái | Tam âm giap, Trung đô | Quan nguyên, Bàng quang du | |
Quai bị | Ế phong, Giáp xa, Hợp cốc | Sốt: Khúc trì, Đột bấc đèn vào Giác tôn | |
Đau đầu

Nửa đầu
Vùng trán
Vùng chẩm | Phong trì: Thái dương, Dương phụẤn đường (nặn máu), Hợp cốcPhong trì, Hậu khê | Thái xung, Đầu duy

Đầu duy, Giải khê Bách hội, Côn lôn | |

Vẹo cổ | Huyền chung, A thị | Kiên tỉnh, Đốc du | |
Liệt mặt ngoại biên | Toản trúc – Tình minh, Giáp xa, Địa (bên liệt) | Hợp cốc (ôn châm bên không liệt) | |
Đau TK toạ | Hoàn khiêu, Ủy trung, Côn lôn | Phong thị, Thừa sơn, Dương lăng tuyền | |
Đau nhức, bại liệt | - Chi trên: Dương cốc, Dương trì, Dương khê- Chi dưới: Dương phụ, Giải khê, Côn lôn, A thị | Kiên ngang, Khúc trì Hoàn khiêu, Ủy trung, Cự liêu | |
Đau lưng | Thận du, Yêu du | Ủy trung, Hậu khế | |
Ho gà | Ngư tế, Xích trạch | Phong long, Thiên đột | |
Sốt cao Co giật TE | Nhân trung, Thập tuyên | Bách hội, Hành gian | |
Mầy đay, Mẩn ngứa | Khúc trì, Huyết hải, Túc tam lí | Tam âm giao, Hợp cốc | |
Phụ nữ khí hư | Đới mạch, Quan nguyên | Trung cực, Tam âm giao | |
Phụ nữ viêm tuyến vú Mới tắc tia sữa

Đã sưng tấy đỏ

Đã thành áp xe |

Kiên tỉnh, đồng thời hút sữa raThêm Phế du, Túc tam lí, Thái xungChuyển ngoại khoa |

Đản trung, Nhũ căn, A thị |

TỰ LƯỢNG GIÁ XÂY DỰNG ĐƠN HUYỆT

TT	NỘI DUNG CÂU HỎI	TRẢ LỜI
Đúng	Sai
1.	Muốn xây dựng được một đơn huyệt tốt, phù hợp người bệnh phải qua khâu biện chứng và luận trị
2.	Xây dựng đơn huyệt châm cứu tốt, không gây hậu quả xấu cho bệnh nhân, cũng cần có chẩn đoán y học hiện đại
3.	Xây dựng một đơn huyệt tốt chỉ cần biết nhiều huyệt vị mà không cần hiếu biết kinh lạc
4.	Châm cứu tốt chỉ cần biết huyệt ở các vùng cơ thể, đau vùng nào châm vùng đó
5.	Tác dụng chủ yếu của kinh Đại trường là chữa các bệnh về tiêu hoá
6.	Muốn bổ dương khí nên dùng các kinh dương, đặc biệt là kinh Dương minh và mạch Đốc
7.	Bệnh về tiết niệu, sinh dục thường dùng huyệt của kinh Can, kinh Tỳ
8.	Các huyệt của kinh Bàng quang và Giáp tích chữa bệnh của các tạng phủ theo tiết đoạn thần kinh
9.	Đau răng hàm trên chấm huyệt Hợp cốc bên đau là huyệt ở xa nhưng trên đường kinh qua nơi đau
10.	Đau cột sống vùng lưng, dùng huyệt ủy trung là huyệt ở xa
11.	Viêm họng cấp dùng huyệt Hợp cốc là huyệt ở xa theo đường kinh
12.	Đau vùng chẩm gáy dùng huyệt tại chỗ là huyệt Phong trì, Thiên trụ
13.	Giảm thị lực, ngoài các huyệt quanh mắt, cần kết hợp các huyệt có liên quan đến Can, Đởm như Can du, Quang minh
14.	Chứng đau thượng vị do Can vị bất hoà phải tả huyệt Thái xung (tả can) và bổ huyệt Túc tam lí (hoà vị)
15.	Chống lão suy phải bổ tuyệt Tam âm giao
16.	Chứng Tỳ hu hàn tả huyệt Tỳ du, Âm lăng tuyền
17.	Nháy giật mi mắt dùng huyệt trừ phong là Dương lăng tuyền. Thái xung
18.	Ngất xỉu, mất ý thức dùng các huyệt Tỉnh
19.	Sốt về chiều, miệng khô khát, mồ hôi trộm, dùng huyệt Đại chuỳ Hợp cốc
20.	Viêm phế quản cấp, tả huyệt Xích trạch là ứng dụng nguyên tắc "Con hư bổ mẹ" trên cùng đường kinh
21.	Dùng huyệt A thị chủ yếu chữa đau có vị trí nhất định

ĐÁP ÁN

TƯ LƯỢNG GIÁ KINH + HUYỆT THEO VÙNG

Nêu tên huyệt...... thuộc kinh mạch.......

Hình 1

1A. Huyệt........ thuộc kinh mạch........

1.B. Huyệt........ thuộc kinh mạch........

1.C. Huyệt........ thuộc kinh mạch.......

1.D. Huyệt........ thuộc kinh mạch.......

1.E. Huyệt...... thuộc kinh mạch.......

1.F. Huyệt...... thuộc kinh mạch.......

1.I. Huyệt......... thuộc kinh mạch.......

1.K. Huyệt......... thuộc kinh mạch........

1.L. Huyệt....... thuộc kinh mạch.........

Hình 2:

2.A. Huyệt......... thuộc kinh mạch........

2.B. Huyệt......... thuộc kinh mạch........

2.C. Huyệt......... thuộc kinh mạch.........

2.D. Huyệt......... thuộc kinh mạch.......

2.E. Huyệt......... thuộc kinh mạch.......

2.F. Huyệt......... thuộc kinh mạch.......

Hình 3:

3.A. Huyệt......... thuộc kinh mạch.......

3.B. Huyệt......... thuộc kinh mạch........

3.C. Huyệt......... thuộc kinh mạch.........

3.D. Huyệt......... thuộc kinh mạch.......

3.E. Huyệt......... thuộc kinh mạch........

3.F. Huyệt........ thuộc kinh mạch........

3.I. Huyệt......... thuộc kinh mạch........

Hình 4:

4.A. Huyệt......... thuộc kinh mạch........

4.B. Huyệt......... thuộc kinh mạch.......

4.C. Huyệt......... thuộc kinh mạch.......

4.D. Huyệt...........thuộc kinh mạch......

4.E. Huyệt......... thuộc kinh mạch..........

ĐÁP ÁN

1.A.Dương bạch - K.Đởm

1.B.Ty trúc không - K.Tam tiêu

1.C.Ngư yêu - Ngoài kinh

1.D.Toản trúc - K.Bàng quang

1.E.Thái dương - Ngoài kinh

1.F.Đồng tử liêu - K.Đởm.

1.L.Cầu hậu - Ngoài kinh

1.K. Tình minh - K. Bàng quang

1.L. Thừa khấp - K.Vị

2.A. Tỵ thông - Ngoài kinh

2.B.Nhân trung - Mạch Đốc

2.D.Nghinh tương - K.Đại trường

2.C. Hoà liêu - K. Đại trường

2.E. Địa thương - K.Vị

2.F.Thừa tương - M.Nhâm

3.A. Giác tôn - K.Tam tiêu

3.B.Thương quản - K.Tam tiêu

3.C. Nhĩ môn - K. Tam tiêu

3.D.Thính cung - K.Tiểu trường

3.E. Thính hội - K.Đởm

3.F.Hạ quan -K.Vị

3.I. Ế phong - K.Tam tiêu

4.A. Phong trì - K.Đởm.

4.B.An miên 1 - Ngoài kinh

4.C. E minh - Ngoài kinh

4.D.An miên 2 - Ngoài kinh

4.E. Ế phong - K. Tam tiêu

KINH HUYỆT VÙNG ĐẦU, MẶT, CỔ

X I. Kinh Đởm

Đồng tử liêu
Thính hột.
Thượng Quan
Hàm yến
Huyền lư
Huyền li
Khúc tân
Suất sốc
Thiên sung
Phù bạch
Khiếu âm
Hoàn cốt
Bản thần
Dương bạch
Lâm khấp
Mục song
Chính doanh
Thừa linh
Não không
Phong trì

VII.K.Bàng quang 1. Tỉnh minh2. Toản trúc3. Mi xung4. Khúc sai5. Ngũ xứ6.Thừa quang7. Thông thiên8. Lạc khước9. Ngọc chẩm10. Thiên trụ	X. Kinh Tam tiêu 16. Thiên dũ17.Ế phong18.Khế mạch19.Lư tức20. Giác tôn21.Nhĩ môn22.Hoà liêu23.Ty trúc không	III. Kinh Vị 1. Thừa khấp2. Cự liêu3. Tứ bạch4. Địa thương5. Đại nghỉnh6. Giáp xa7. Hạ quan8. Đầu duy9. Nhân nghinh10. Thủy đột11. Khí xá12. Khuyết bồn	XIII. Mạch Đốc 14. Đại chuỳ15. Á môn16. Phong phủ17. Não bộ18. Cường gian19. Hậu đỉnh20.Bách hội21. Tiền đình22. Tin hội23. Thượng tinh24. Thần đình25. Tố liêu26. Nhân trung27. Đài đoan
VI.K.Tiểu trường 16. Thiên song17. Thiên dung18.. Quyền liêu19. Thính cung`	XIV. Mạch Nhâm 22. Thiên đột23. Liêm tuyển24. Thừa tương	Ngoài kinh: Ấn đườngThái đươngNgư yêuTứ thần thôngAn miênẾ mìnhSuyễn tứcĐịnh suyễn

KINH HUYỆT VÙNG LƯNG

II.Kinh bàng quang KINH HUYỆT VÙNG LƯNG

11. Đại trữ12. Phong môn13. Phế du14. Quyết âm du15. Tâm du16. Đốc du17. Cách du18. Can du19. Đởm du20. Tỳ du21. Vị du22. Tam tiêu du23. Thận du `24. Khí hải dụ25. Đại trường du26. Quan nguyên du27.Tiểu trường du28.Bàng quang	29.Trung lữ du30.Bạch hoàn du31.Thượng liêu32. Thứ liêu33.Trung liêu34.Hạ liêu35.Hội dương41.Phụ phân42.Phách hội43.Cao hoang44.Thần đường45. Y hỉ46.Cách quan47.Hồn môn49.Ý xá50.VỊ thương51.Hoang môn52.Chí thất53. Bào hoang54.Trật biên

XIII. Mạch Đốc 1. Trường Cường2. Yêu du3. Dương quan4. Mệnh môn5. Huyền khu6. Tích trung7, Trung khu8. Cân súc9. Chí dương10. Linh đài11. Thần đạo12. Thân trụ13. Đào tạo14. Đại chuỳ	Ngoài kinh Định SuyễnKhí SuyễnSuyễn tứcHoa Đà giáp tíchBĩ căn	XI. Kinh Đởm 21. Kiên tỉnh22. Kinh môn -29. Cự liêu30. Hoàn khiêu
X. Kinh Tam tiêu 14. Kiên liêu15. Thiêu liêu	VI. Kinh tiểu trường 9. Kiên trinh10. Nhu du11. Thiên tông12. Bỉnh phongT3. Khúc viên14. Kiên ngoại du15. Kiên trung du

KINH NGUYỆT VÙNG BỤNG, NGỰC

XIV. Mạch Nhâm 2.Khúc cốt3.Trung cực4 Quan nguyên5.Thạch môn6.Khí hai7.Âm giao8.Thần khuyết (rốn)9.Thuỷ phân10.Hạ quản11.Kiến lý12.Trung quản13. Thương quản14.Cự khuyết15.Cưu vĩ16.Trung đình17.Đản trung18.Ngọc đường20.Hoa cái21.Toàn cơ22.Thiên đột	V. Kinh Thận 11.Hoành cốt12.Đại hách13.Khí huyệt14.Tứ mãn15.Trụng chú16.Hoang du17.Thương khúc ˆ18.Thạch quan19.Âm đô20. Thông cốc21. U môn22. Bô lang23. Thần phong24. Linh khu25. Thần tàng26. Hoắc trung27. Du phù

KINH HUYỆT VÙNG BỤNG, NGỰC

III. Kinh Vị 13. Khí hộ14. Khố phòng15. Ốc ế16. Ưng song17. Nhũ trung18. Nhũ căn19. Bất dụng20. Thừa mãn21. Lương môn22. Quan môn23. Thái ất24. Hoạt nhục môn25. Thiên khu26. Ngoại lăng ˆ27. Đại cự28. Thuỷ đạo29. Quy lai30, Khí xung	IV.Kinh Tỷ 12.Xung môn13.Phú xá14.Phúc kết15.Đại hoành16.Phúc ai17.Thực đậu18.Thiên khê19.Hưng hương20.Chu vinh21.Đại bao	XI. Kinh Đởm 24. Nhật nguyệt26. Đới mạch27. Ngũ du28. Duy đạo
I. Kinh phế 1. Trung phủ2. Vân môn	XII. Kinh can 12. Cấp mạch13. Chương môn14. Kỳ môn	Ngoài kinh 01 Khí môn02 Tử cung
IX. Kinh tâm bào 1. Thiên trì

KINH HUYỆT CHI TRÊN

1I. Kinh Đại trường KINH HUYỆT CHI TRÊN

Thượng dương
Nhị gian
Tam gian
Hợp cốc
Dương khê
Thiên lịch
Ôn lưu
Hạ liêm
Thượng liêm
Thủ tam lý
Khúc trì
Trửu liêu
Ngũ lý
Tý nhu
Kiên ngung

Huyệt ngoài kinh

Bát tà

Thập tuyên

Tứ phủng

Lạc chẩm

Nha thống

IX. Kinh Tâm bảo

Thiên tuyển
Khúc trạch
Khích môn
Giản sử
Nội quan,
Đại lăng
Lao cung
Trung xung

I. Kinh Phế 1. Trung phủ2. Vân môn3. Thiên phủ4. Hiệp bạch5. Xích trạch6. Khổng tối7. Liệt khuyết8. Kình cự9. Thái uyên10. Ngư tế11. Thiếu thương.	VI.K. Tiểu trường 1. Thiếu trạch2. Tiền cốc3. Hậu khê4. Uyển cốt5. Dương cốc6. Dưỡng lão7. Chỉ chính8. Tiểu hải9. Kiên trinh	V. Kinh tâm 1. Cực tuyển2. Thanh linh3. Thiếu hải4. Linh đạo9. Thống lý6. Âm khích7. Thần môn8. Thiếu phủ9. Thiếu xung	X. Kinh Tam tiêu 1. Quan xung2. Dịch môn3. Trung chữ4. Dương trì5. Ngoại quan6. Chỉ câu7. Hội tông .8. Tam dương lạc9. Tứ độc10. Thiên tỉnh11. Thanh lãnh uyên12. Tiêu lạc13. Nhu hội14. Kiên liêu

KINH HUYỆT CHI DƯỚI

III. Kinh Vị 31. Bễ quan32. Phục thỏ33. Âm thị34. Lương khâu35. Độc tỵ36. Túc tam lý37. Thượng cự hư38. Điều khẩu39. Hạ cự hư40. Phong long41. Giải khê42. Xung dương43. Hăm cốc44. Nội đình45 Lệ đoài	IV. Kinh Tỷ 4. Ẩn bạch2. Đại đô3. Thái bạch4. Công tôn5. Thương khâu6. Tam âm giao7. Lâu cốc8. Địa cơ9. Âm lăng tuyển10. Huyết hải11. Cơ môn	XII. Kinh can 1.Đại đôn2. Hành gian4. Thái xung4. Trung phong5, Lãi câu6. Trung đồ7. Tất quan8. Khúc tuyển9. Âm bao10. Ngũ lý41. Âm liêm
VIlI. Kinh Thận 1.Dũng tuyển2. Nhiên cốc3.Thái khê4.Đại chung5. Thủy tuyền6. Chiếu hải7. Phục lu8, Giao tín9. Trúc tân10.Âm cốc	XI. Kinh Đởm 30. Hoàn khiêu31. Phong thị32. Trung độc33. Dương quan34. Dương lăng tuyền35. Dương giao36. Ngoại khâu37. Quang minh38. Dương phụ39. Huyền chung40. Khâu kh41. Túc lâm khấp42. Địa ngũ hội43. Hiệp khê44. Khiếu âm	VI.K. Bàng quang 36. Thừa phủ37. Ân môn38. Phù khích39. Ủy dương40. Ủy trung55. Hợp dương56. Thừa căn57. Thừa sơn58. Phi dương59. Phụ dương60. Côn lôn61. Bộc tham62. Thân mạch63. Kim môn64. Kinh cốt65.Thúc cốt66.Thông cốc67. Chí âm
Ngoài kinh Hạc đỉnhBát phongLan vĩĐởm nangNội tất nhãn

HUYỆT VỊ

Stt	Tên huyệt	Kinh	Vị trí	Chủ trị

16.	Bát liêu	VII	Gổm 4 huyệt mỗi bên, tương ứng 4 lỗ của xương cùng. Từ trên xuống là Thượng liêu, Thứ liêu, Trung liêu và Hạ liêụ	Đau thát lưng, đau TK hông, rối loạn kính nguyệt, liệt dương
17.	Bĩ căn	0	Dưới mỏm gai L1 ngang ra 3,5 tấc	Gan lách to, đau thắt lung
18.	Bách trùng hoa	0	Góc trong bờ trên xương bánh chè thẳng lên 3 tấc trêh. huyết hải 1 tấc	Mụn nhọt hạ bộ, mẩn ngứa.
19.	C Cách du	VII	Dưới mỏm gal D7 ngang ra 1,5 tấc	Huyết nhiệt, huyết hư, nấc
20.	Can du	VlI	Dưới mỏm gai D9 ngang ra 1,5 tấc	Bệnh về mắt, đau ngực suờn, vàng da
21.	Cao hoang	VlI	Mỏm gai D4 ngang ra 3 tấc	Suy nhược, thiếu máu, lao
22.	Cần hậu	0	H.Thừa khấp ngang ra 0,4 tấc	Cận thị, teo TK thị, khỉ châm mắt nhìn lên trên.
23.	Côn lôn	VII	Bờ sau mắt cá ngoài, ngang đỉnh mắt cá	Đau thắt lưng, TK hông, đàu cổ gáy, bong rau chậm
24.	Công tôn	IV	Nơi tiếp nối thân và đầu sau xương bàn chân I.Nơi tiếp giáp 2 màu da	Đau bụng dưới, đau dạ dày, chán ăn, động kinh
25.	Chi câu	X	Từ h.Dương trì giữa lằn cổ tay phía mu tay lên 3 tấc	Cảm sôt, ù tai, điéc, châm tê cắt amidan
26.	Chí âm	VII	Chân góc ngoài móng ngón út, bàn chân nơi giáp 2 màu da	Đau đầu ngạt mũi, máu cam, dì tinh, đẻ khó, đái khó.
27.	Chí thất	VII	Mỏm gai L2 ngang ra 3 tấc	Bệnh tiết niệu, sinh dục
28.	Chi chinh	VI	Trên đường Dương cốc - Tiểu hải, cách Dương cốc 5 tấc	Cổ gáy sưng đau, hoa mắt, sốt không mồ hôi
29.	Chiên trung (Đản trung)	XIV	Đường nối 2 đầu vú, ngang khớp ức sườn V. huyệt ỏ đường giữa điểm nối	Đau ngực hen suyễn, nấc. ít sữa
30.	Chiếu hải	VIII	Bờ dưới mắt cá trong xuống 1 tấc	.Rối loạn kình nguyệt, đau bộ phận sinh dục
31.	Chơng môn	XII	Đầu xương sườn cụt 11	Đau mạng sườn, châm tê mổ bụng
32.	Cu vĩ	XIV	Sát đầu dưới mũi xương ức	Nấc, nôn đau vùng tim
33.	Cực tuyền	V	Tay giơ ngang huyệt ở đỉnh hố nách	Tay không giơ lên được đau vùng tím
34.'	Cự khuyết	XIV	Dưới mỏm x.ức 1 tấc	Nấc, nôn, đau vùng tim
35.	D Dịch môn	X	Nắm bàn tay, chỗ lõm khe ngón nhẫn và ít	Đau tay, sưng họng,'đau mắt, điếc
36.	Du phủ	VIII	Bà dưới xương đòn cách đường giữa 2 tấc	Ho, suyễn, đau tức ngực
37.	Dũng tuyền	VIII	Đình ngón 2 đến gót chia 5, h.ở 2.5 từ đầu ngón	Đau đầu, hoa mắt, hôn mê, bí đái sau đẻ
38.	Dương bạch	XI	Thẳng đồng tử lên, trên lông mày 1 tấc	Sụp mi, loạn thị, quáng gà.
39.	Dương lăng tuyền	XI	Chỗ trũng giữa đầu xương mác và xương chày	Co giật, run chân tay, đau thẩn kinh hông
40.	Dương lão	VI	Lằn cổ tay lên 1t, lõm trên đẩu xương trụ	Đau gáy, mắt mờ
41.	Dương cốc	VI	Chỗ lõm giữa đầu xương trụ + xương móc	Đau cổ gáy, ù điếc
42.	Dương quan lưng	XIII	Dưới mỏm gai L4	Đau thắt lưng, đau TK hông, di mộng tinh, rối loạn K.nguyệt
43.	Dương khê	II	Điểm giữa đáy hõm lào	Rức đẩu, ù tai, đau răng, viêm họng, viêm kết mạc
44.	Dương trì	X	Điểm giữa trên nếp lằn mu cổ tay	ù tai, điếc, miệng họng khô
45.	Dương phụ	XI	-Đỉnh mắt cá ngoài lên 4 tấc	Đau nửa đẩu, đau vai gày, Đau sườn
46.	Đ Đại chuỳ	XIII	Ngay dưới mỏm gai C7	Sốt cao, bổ dưỡng cơ thể
47.	Đào đạo	XIII	Ngay dưới mỏm gai D1	Sốt âm, mồ hôl trộm
48.	Đại lăng	XI	Trên lằn chi cổ bàn tay giữa hai gân cơ gai tay	Đau dạ dày, sốt, HA cao
49.	Đại trữ	VII	Mỏm gai D1 ngang ra 1,5 tấc	Ho sốt, đau người, đau vai gáy
50.	Đại nghinh	III	Bờ trước ngoài cơ nhai, trên bở xương hàm dưới 1 lằn ngón tay	Đau răng, cứng hàm, liệt mặt
51.	Đại trường du	VII	Mỏm gai L4 ngang ra 1,5 tấc	Đau thắt lưng. TK hông, ĩa chảy, táo bón
52.	Đại bao	IV	Điểm gặp của đường nách giữa và bờ trên xương sưòn 7	Tức ngực, khó thở, đau mỏi khắp người.
53.	Đại chung	VIII	Bờ trong gân gót, sát chỗ bám vào xương gót	Đau lưng, đái rắt, đần độn
54.	Đầu duy	III	Phía sau, trên góc trán, sau bờ tóc, khi nhai chỗ động nhất là huyệt	Đau nửa đầu, đau mắt, nước mắt chảy nhiều
55.	Địa cơ	VI	Sát bà trong xương chày, dưới h.Âm lăng tuyền 3 tấc	Chán ăn, đau lưng, đái khó, di mông tinh, rối loạn kinh nguyệtnguyệt
56.	Đại đôn	XII	Trên lưng ngón chân cái, cách chân móng 2 ly	Đái máu, đái dầm, táo, đau tinh hoàn.
57.	Đại đô	IV	Đầu xương đốt 1 ngón chân cái, nơi tiếp giáp 2 màu da	Đầy bụng, nôn mửa, táo bón, cảm giác nặng nề
58.	Đại hoành	IV	Giao điểm đường dọc qua núm vú và đường ngang qua rốn	Đau bụng dưới, rối loạn tiêu hoá, táo bón, kiết lị
59.	Đái mạch	XI	Đầu chót xương sườn XI thẳng xuống gặp đường ngang qua rốn	Viêm BQ, tử cung, rối loạn kinh nguyệt, châm tê, mổ vùng bụng
60.	Đồng tử liêu	XI	Cách khoé mắt ngoài nửa tấc	Viêm kết mạc, chắp, lẹo, liệtmặt

Bài 6 CÁCH XÂY DỰNG ĐƠN HUYỆT ​

ĐẠI CƯƠNG ​

Chẩn đoán tốt ​

Đường đi và tác dụng đặc hiệu của 14 kinh mạch chính ​

CÁC CÁCH CHỌN HUYỆT, PHỐI HUYỆT ​

Theo vị trí bệnh ​

Theo biện chứng luận trị ​

Theo các huyệt đặc biệt ​

ĐƠN HUYỆT CHÂM CỨU ÁP DỤNG CHỮ TUYẾN Y TẾ GỰ SỬ ​

TỰ LƯỢNG GIÁ XÂY DỰNG ĐƠN HUYỆT ​

KINH HUYỆT VÙNG ĐẦU, MẶT, CỔ ​

KINH HUYỆT VÙNG LƯNG ​

KINH NGUYỆT VÙNG BỤNG, NGỰC ​

KINH HUYỆT CHI TRÊN ​

KINH HUYỆT CHI DƯỚI ​

HUYỆT VỊ ​