Skip to content

Mục lục

  • Giới thiệu

  • Y huấn cách ngôn: một số điểm về y đức.

  • Y nghiệp thần chương: khái quát những điểm chính về lý luận.

  • Y lý thâu nhàn lái ngôn phụ chí: Gồm những bài thơ sáng tác trong thời kỳ làm thuốc.

  • Nội Kinh yếu chỉ: trích những điểm chính trong bộ Hoàng đế Nội kinh - Tố vấn, soạn và chú thích bảy mục: âm dương, hóa cơ, tạng phủ, bệnh nặng, trị tắc, di dưỡng và mạch kinh.

  • Vận khí bí điển: Thuyết vận khí cũng là một phần của bộ "Nội kinh", nhưng ông có tham khảo thêm một số tài liệu khác như Phú chiêm - vân phong giác, Ngọc lịch, Ngũ hành... Quyển này đậy cách dự đoán khí hậu các năm.

  • Y gia quan miện: giới thiệu khái quát các phần lý luận chủ yếu mà người thầy thuốc nào cũng cần biết. Âm dương, Ngũ hành, Tạng phủ, Kinh lạc, Khí huyết, Chẩn đoán, Mạch học, Bệnh lý, Trị pháp.

  • Y hải cầu nguyên: nêu lên những điểm cốt lõi rút ra từ kinh điển để người học lấy làm căn cứ về sinh lý, bệnh lý, nguyên tắc chữa bệnh.

  • Châu ngọc cách ngôn: cũng có tên là "Truyền tâm bí chí” Lãn Ông chọn lọc những điều tinh hoa của học thuật, soạn theo thể văn biền ngẫu cho dễ nhớ, và sắp xếp theo từng mục thứ tự.

  • Huyền tấn phát vi: quyển này chuyên bàn về thuyết Mệnh môn, trong đó có chân thủy, chân hỏa, những khái niệm cơ bản về khí tiên thiên Thủy - Hỏa: sinh lý, bệnh lý, cách chữa các thể bệnh Thủy - Hỏa.

  • Khôn hóa thái chân: chuyên bàn về thuyết "Hậu thiên tỳ vị”. Đây cũng là một thuyết cơ bản liên quan tới khí huyết: sinh lý, bệnh lý và cách chữa các thể bệnh thuộc về hậu thiên, tỳ vị.

  • Đạo lưu dự vận: Lãn Ông ghi lại những điều suy nghĩ của mình có thể làm rõ thêm những điểm của người xưa hoặc nói thêm có một số điểm sách xưa chưa nói tới, với một mục đích duy nhất gốp phần xây dựng học thuật.

  • Vệ sinh yếu quyết: quyển này có thể chia làm hai cuốn. Cuốn đầu tổng hợp các thuyết kinh nghiệm của sách xưa và phương pháp nuôi dưỡng sự sống - phép dưỡng sinh. Những kiến thức đó được rút ra từ bộ Nội kinh, sách của Tôn Tư Mịch, Đào Hoàng Cảnh..., hoặc những phép luyện khí, phòng bệnh của Đào Công Chính, trong tập Bảo sinh diên thọ toàn yếu. Cuốn sau gồm các bài ca nôm nói phép vệ sinh trong sinh hoạt hàng ngày: ăn uống, cách phòng bệnh, phòng độc, giải độc bào dưỡng cơ thể.

  • Y trung quan kiện: tóm gọn những điều cần thiết chữa một số bệnh thông thường. Có thể xem quyển này như phần đại cương về điều trị học.

  • Bách bệnh cơ yếu: quyển này bàn sâu vào từng bệnh. Ví dụ, cùng một bệnh "Tích tụ", quyển Y trung quan kiện chỉ nói tóm gọn trong một trang, còn quyển Bách bệnh cơ yếu bàn kỹ tới tâm trạng. Mỗi bệnh gồm có các mục: Xét nguyên nhân, cơ chế, chia thể bệnh; bàn luận cách chữa, nêu phép chữa và cách dùng thuốc. Quyển này gồm có 10 cuốn hiện nay chỉ mới tìm được hai cuốn Bính, Đinh, còn thiếu tám cuốn khác.

  • Ngoạt cảm thông trị: quyển này bàn về cách chữa loại bệnh ngoại cảm. Lãn Ông có những luận điểm giá trị. Ông cho rằng trong loại bệnh ngoại cảm vẫn luôn luôn phải chú ý đến chính khí: Vinh, Vệ, Khí, Huyết, Thủy - Hòa... Dùng thuốc chữa chính khí thêm ít vị khu tà, bệnh cũng khỏi. Vị thuốc chỉ phát tán, thơm cay nhẹ cũng đủ sức làm ra mồ hôi, không cần dùng tới vị tân tán mạnh như Ma hoàng - Quế chỉ.

  • Ma chẩn chuẩn thằng: bàn cách chữa bệnh sởi, từ lý luận đến thực tiễn, từ chẩn đoán tiên lượng đến điều trị Lãn Ông bàn đến những điều mực thước, quy tắc cần theo.

  • Mộng trung giá đậu: bàn cách chữa bệnh đậu, ngày nay không phải là loại bệnh phổ cập, nhưng trong nội dung sách có nhiều đoạn bàn luận rất thiết thực, những kinh nghiệm rất quý cho việc nhận biết bệnh, chữa bệnh và sử dụng thuốc. Quyển này gồm có 10 cuốn.

  • Phụ đạo xán nhiên: gồm 2 cuốn nhỏ, bàn cách chữa bệnh phụ nữ.

  • Tọa thảo lương mô: nói về khoa sản, về các bệnh trong thời gian ở cữ.

  • Bảo thai chủng tử, Quốc âm toàn yếu: trình bày theo thể thơ lực bát để phổ cập những kiến thức về khoa phụ sản, giữ gìn trong khi mang thai.

  • Ấu âu tu trị: nói về cách chữa bệnh trẻ em. Quyển này gồm 5 cuốn: Kim - Mộc - Thổ - Thủy - Hỏa. Ông nêu lên bốn phương hạch tâm: Từ bồi trĩ dương, Tiếp tục vô âm, Vinh dưỡng tâm can, Điểu bổ tỳ phế. Ngoài phần hệ thống hóa các chương mục, ông góp thêm phần tâm đắc thành một thiên đầu đề là "Lạc Sinh".

  • Y dưong án: ghi lại 177 bệnh án chữa có kết quả. Quyển này ghi lại nhiều kinh nghiêm giá trị, nhiều luận điểm điều trị học thiết thực.

  • Y âm án: ghi lại 12 bệnh án ông chữa không có kết quả. Đây là một việc làm độc đáo mà xưa nay ít thầy thuốc viết, để lại. Trong sách ông nêu lên nhiều điểm về đạo đức rất giá trị.

  • Nội kinh yếu chỉ: trích những điểm thiết yếu của kinh điển đông y.

  • Y gia quan niệm, phân tích và tổng hợp lý luận cơ bản về âm dương, ngũ hành, tạng phủ, kinh lạc, khí huyết, chần đoán, mạch học, bệnh lý, trị pháp.

  • Y hải cầu nguyên: nêu lên những qui luật chung về sinh lý và nguyên tắc trị liệu.

  • Huyền tẫn phát vi, nói về tiên thiên thủy hỏa - "Mệnh môn", cơ năng sinh lý, và bệnh lý của chân thủy, chân hỏa, cùng phép chữa.

  • Khôn hóa thái chân, bàn về hậu thiên tỳ vị, cơ năng tiêu hóa và tác dụng của khí huyết, bệnh lý và phép chữa.

  • Đạo lưu dư vận, biện luận và bổ sung những điểm y lý chưa rõ hay còn thiếu ở các sách xưa.

  • Dược phẩm Vị yếu, nói về dược tính 150 vị thuốc Bắc, Nam phân loại theo ngũ hành.

  • Lĩnh nam bản thảo, quyển thượng chép 496 vị thuốc nam thừa kế của Tuệ Tĩnh, quyển hạ chép 305 vị bổ sung về công dụng hoặc mới phát hiện thêm.

  • Ngoại cảm thống trị, nói về đặc tính bệnh ngoại cảm ở nước ta và các phương thuốc sáng chế để điều trị theo các thể bệnh.

  • Bách bệnh cơ yếu, bệnh học nội khoa 10 quyển, mới sưu tầm và khác in 2 quyển Bính Đinh, còn thiếu 8 quyển: Giáp, Ất, Mậu, Kỷ, Canh, Tân, Nhâm, Quý.

  • Y trung quan kiện, tóm tất phương pháp điều trị các bệnh.

  • Phụ đạo xán nhiên, chuyên về phụ khoa.

  • Tọa thảo lương mô, chuyên về sản khoa.

  • Ấu ấu tu trị, chuyên về nhi khoa.

  • Mộng trung giác đậu, chuyên về bệnh đậu mùa (10 quyển).

  • Ma chẩn chuẩn thăng, chuyên về bệnh sởi.

  • Tâm đắc thần phương, gồm 70 phương thuốc chọn lọc trong sách Cẩm nang của Phùng Triệu Trương.

  • Hiệu phỏng tân phương, chép 29 phương thuốc hiệu nghiệm do Lãn Ông sáng chế.

  • Bách gia trân tàng, ghi trên 600 phương thuốc kinh nghiệm thu lượm trong nhân dân và thừa kế của ngoại tổ ông là Bùi Diệm Dăng.

  • Hành giản trân nhu (8 quyển) chép trên 2000 phương thuốc chọn lọc trong các bản thảo đời trước, như Nam dược thân hiệu của Tuệ Tĩnh hay thu nhập trong dân gian.

  • Y phương hải hội, gồm 200 cổ phương đông y.

  • Y dương án, chép 17 bệnh án chữa khỏi, và Y âm án, chép 12 bệnh án tử vong.

  • Truyền tân bố chỉ, được gọi là châu ngọc cách ngôn thâu tóm các điều cốt yếu nhất về quy tác chẩn đoán, biện chứng, dùng thuốc trị bệnh.

  • Vệ sinh yếu quyết: chuyên về dưỡng sinh, vệ sinh phòng bệnh (2 quyển).

  • Bảo thai thần hiệu toàn thư giải âm (1 quyển)

  • Nữ công thắng lãm, nói về cách nấu nướng.

  • Quyển Thượng kinh ký sự, kể lại hành trình của Lãn Ông lên kinh đô chữa bệnh cho thế Tử 'Trịnh Cán năm 1782.